Συζητώντας πριν αρκετά χρόνια με έναν συμφοιτητή μου περί ανέμων και υδάτων (είμαι καλός σε αυτήν την κουβέντα, γιατί μεγάλωσα στην Πύλη Τρικάλων που έχει και από τα δυο…) μου είπε ότι ο ύπνος είναι απλώς χαμένος χρόνος. Τον κοίταξα παράξενα, καθώς γνωρίζω ότι η λειτουργικότητά μου πέφτει στο μισό αν δε συμπληρώσω τουλάχιστον ένα επτάωρο ύπνου καθημερινά. Του ανέφερα τη σημασία που δίνεται σε αυτόν από τα πολύ παλιά χρόνια, καθώς στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε και ο σχετικός Θεός (ο Θεός Ύπνος, γιος του οποίου ήταν ο Μορφέας, που μπορούσε να πάρει οποιαδήποτε μορφή και να εμφανιστεί στα όνειρα ιδίως των Θεών, στέλνοντάς τους μηνύματα). Δεν πείστηκε από τα επιχειρήματά μου, ούτε εγώ βέβαια από τα δικά του. Και επειδή με κούρασε η κουβέντα, θυμάμαι ότι πήγα γρήγορα σπίτι για μια μεσημεριανή σιέστα.
Ο ύπνος λοιπόν αποτελεί και σε ιατρικό επίπεδο σημαντική διάσταση της εργασιακής μας καθημερινότητας, που δυστυχώς υποαξιολογείται. Η συνηθέστερη διαταραχή που συναντάται είναι η αϋπνία. Υπολογίζεται ότι το 30% του πληθυσμού θα παρουσιάσει για μικρή περίοδο στη ζωή του πρόβλημα αϋπνίας, ενώ στο 15% η κατάσταση θα είναι χρόνια. Ως αϋπνία ορίζεται η δυσχέρεια στην έλευση ή στη διατήρηση του ύπνου, καθώς και ο κατακερματισμός του ή η πρώιμη αφύπνιση, που έχουν ως αποτέλεσμα την κακή ποιότητα του ύπνου. Όσοι πάσχουν από αϋπνία υπεραπασχολούνται με τις συνέπειες που μπορεί να έχει ο ελαττωμένος ύπνος στη συμπεριφορά, στη λειτουργικότητα και στην υγεία τους.
Τα αίτια της αϋπνίας ποικίλουν. Μπορούν να αφορούν σε σωματικές παθήσεις, όπως υπερθυρεοειδισμό, καρδιακή ανεπάρκεια, άσθμα, νεφρική ανεπάρκεια, χρόνιες παθήσεις, οξείες παθολογικές καταστάσεις, επώδυνες παθήσεις και σε ψυχιατρικά νοσήματα (κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, υπερθυμικές καταστάσεις). Σημαντικός παράγοντας αποτελεί και η κακή υγιεινή του ύπνου, όπως η υπερβολική χρήση καφεΐνης, η χρήση αλκοόλ, το βαρύ βραδινό γεύμα, ο θόρυβος και η σωματική άσκηση πριν την κατάκλιση. Τέλος η χρήση αρκετών φαρμάκων αποτελεί συχνή αιτία αϋπνίας. Η παρουσία αϋπνίας με μειωμένη λειτουργικότητα κατά τη διάρκεια της μέρας, χωρίς να συνυπάρχει κάποια σωματική ή ψυχική νόσος είναι συχνή και ονομάζεται πρωτοπαθής αϋπνία.
Εξίσου σημαντική με τη διάγνωση είναι και η διαχείριση της αϋπνίας από τους ειδικούς. Δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις, ιδίως στο επίπεδο της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, η αιτιολογία της διαταραχής δεν ερευνάται στο βάθος και την έκταση που απαιτείται και η λύση που δίνεται είναι μόνο φαρμακευτική και μάλιστα προς λάθος κατεύθυνση. Ο κανόνας είναι η εύκολη χορήγηση βενζοδιαζεπινών, οι οποίες έχουν ισχυρές υπναγωγικές ιδιότητες. Η συγκεκριμένη κατηγορία φαρμάκων, που είναι πρώτιστα αγχολυτικά, είναι ιδιαίτερα χρήσιμη και αποτελεσματική σε πολλές περιπτώσεις, καθώς προσφέρουν άμεση ανακούφιση, ιδίως σε περιπτώσεις έντονου stress. Η χρήση τους όμως απαιτεί προσοχή, γιατί αν λαμβάνονται για μεγάλο χρονικό διάστημα προκαλούν εθισμό. Στην περίπτωση της αϋπνίας είναι σαφές ότι δεν αποτελούν θεραπεία εκλογής. Αποτέλεσμα αυτής της εύκολης και σε κάποιες περιπτώσεις αλόγιστης χρήσης είναι υπερβολικά πολλοί άνθρωποι να είναι ήδη εθισμένοι, γεγονός που είναι γνωστό στους περισσότερους συναδέλφους από τη συνταγογραφία που κάνουν ήδη από το αγροτικό ιατρείο. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η αϋπνία είναι πολύ συχνά ένα σύμπτωμα, που για την εύρεση της αιτίας του απαιτείται ενδελεχής διερεύνηση.
Οι αρχαίοι θεωρούσαν «ύβρη» να προσπαθήσει κάποιος να κοροϊδέψει τους Θεούς. Και όντως στην περίπτωση του Θεού Ύπνου και του γιου του Μορφέα είναι ιατρικό σφάλμα και μυθολογική απρέπεια να τους καλέσουμε με δέλεαρ απλώς ένα χαπάκι.